Ius Civile: Institutiones

Palatul Justiţiei din Braşov

Palatul Justiţiei din Braşov

Institutiones


INSTITUTIONUM Domini nostri Iustiniani

Sacratissimi principis

Prooemium
In nomine domini nostri iesu christi
Imperator Caesar flavius Iustinianus,
Alamanicus, Gothicus, Francicus, Germanicus, Anticus, Alanicus, Vandalicus, Africanus,
pius, felix, inclytus, victor ac triumphator, semper Augustus,
cupidae legum iuventuti.

INSTITUTELE Stăpânului Nostru Iustinian

cel mai venerat dintre împăraţi

Preambul
în numele domnului nostru isus Cristos
împăratul caesar flavius iustinianus,
învingător al Alemanilor, Goţilor, Francilor, Germanilor, Anţilor, Alanilor, Vandalilor, Africanilor,
Piosul, Fericitul, Gloriosul, Biruitorul şi Triumfătorul, pururea August,
Tineretului interesat de studiul legilor.

Imperatoriam maiestatem non solum armis decoratam, sed etiam legibus oportet esse armatam, ut utrumque tempus, et bellorum et pacis, recte possit gubernari, et princeps Romanus victor existat non solum in hostilibus proeliis, sed etiam per legitimos tramites calumniantium iniquitates expellens, et fiat tam iuris religiosissimus, quam victis hostibus triumphator.
Autoritatea imperială trebuie să se sprijine nu numai pe puterea armelor, dar chiar şi pe forţa legilor, pentru ca statul să poată fi guvernat la fel de bine în orice moment, şi în timp de război, şi în timp de pace, iar împăratul roman să învingă nu numai în luptele cu duşmanii, ci şi să înlăture, pe căi legale, nedreptăţile cauzate de cei ce acuză pe nedrept, şi să se dovedească tot atât de scrupulos faţă de respectarea dreptului, pe cât de triumfător asupra duşmanilor învinşi.

1. Quorum utramque viam cum summis vigiliis summaque providentia, annuente Deo, perfecimus. Et bellicos quidem sudores nostros barbaricae gentes sub iuga nostra deductae cognoscunt; et tam Africa, quam aliae numerosae provinciae post tanta temporum spatia nostris victoriis, a coelesti numine praestitis, iterum ditioni Romanae nostroque additae imperio protestantur. Omnes vero populi legibus tam a nobis promulgatis quam compositis reguntur.
Această dublă sarcină, prin bunăvoinţa lui D-zeu, am îndeplinit-o cu un extrem zel neobosit şi cu cea mai mare prudenţă. Naţiunile barbare aduse sub jugul nostru recunosc vitejia războinicilor noştri, iar atât Africa, cât şi alte numeroase provincii, după o perioadă atât de îndelungată, datorită protecţiei divine, prin victoriile noastre restituite dominaţiei romane şi imperiului nostru, stau mărturie în acest sens. În fine, toate aceste popoare sunt guvernate de legile promulgate sau puse în ordine de către noi.

2. Et quum sacratissimas constitutiones antea confusas in luculentam ereximus consonantiam, tunc nostram extendimus curam ad immensa veteris prudentiae volumina, et opus desperatum, quasi per medium profundum euntes, coelesti favore iam adimplevimus.
De asemenea, după ce am reaşezat într-o perfectă concordanţă constituţiile imperiale, anterior aflate în dezordine, ne-am îndreptat grija spre nenumăratele manuscrise ale jurisprudenţei de demult şi, avansând prin mijlocul dificultăţilor, această lucrare necesară ce părea nerealizabilă, cu ajutorul cerului, deja am îndeplinit-o.

3. Quumque hoc Deo propitio peractum est, Triboniano, viro magnifico, magistro et exquaestore sacri palatii nostri, nec non Theophilo et Dorotheo, viris illustribus, antecessoribus nostris (quorum omnium solertiam et legum scientiam et circa nostras iussiones fidem iam ex multis rerum argumentis accepimus) convocatis, specialiter mandavimus, ut nostra auctoritate nostrisque suasionibus componant Institutiones; ut liceat vobis prima legum cunabula, non ab antiquis fabulis discere, sed ab imperiali splendore appetere, et tam aures quam animae vestrae nihil inutile nihilque perperam positum, sed quod in ipsis rerum obtinet argumentis, accipiant; et quod priore tempore vix post quadriennium prioribus contingebat, ut tunc constitutiones imperatorias legerent, hoc vos a primordio ingrediamini, digni tanto honore tantaque reperti felicitate, ut et initium vobis et finis legum eruditionis a voce principali procedat.
Ducând la capăt aceasta, prin bunăvoinţa lui D-zeu, am convocat pe Tribonian, bărbat strălucit, consilier şi fost cvestor al sacrului nostru palat, de asemenea, pe Teofil şi Doroteu, bărbaţi iluştrii, profesori de drept (care cu toţii deja şi-au dovedit, în mai multe împrejurări, agerimea minţii, cunoaşterea dreptului şi probitatea faţă de ordinele noastre), şi anume i-am însărcinat să redacteze, din împuternicirea noastră şi conform recomandărilor noastre, un manual, pentru ca primele elemente de drept voi să nu le învăţaţi din scrierile autorilor de altădată, ci să vi le însuşiţi din limpezimea imperială, iar atât la urechile, cât şi la spiritul vostru să nu ajungă nimic inutil sau incorect, ci numai ceea ce se întemeiază pe însăşi starea de fapt în materie. Astfel, deoarece în trecut cu greu, după patru ani, predecesorii voştri ajungeau atunci la studiul constituţiilor imperiale, voi de aici veţi începe, demni de atâta cinste şi copleşiţi de atâta fericire, încât începutul şi sfârşitul pregătirii voastre juridice vor emana din gura împăratului.

4. Igitur post libros quinquaginta Digestorum seu Pandectarum, in quibus omne ius antiquum collatum est, quos per eundem virum excelsum Tribonianum nec non ceteros viros illustres et facundissimos confecimus, in hos quatuor libros easdem Institutiones partiri iussimus, ut sint totius legitimae scientiae prima elementa.
Prin urmare, după cele cincizeci de cărţi ale Digestelor sau Pandectelor, în care a fost adunat tot dreptul vechi, lucrare realizată cu ajutorul aceluiaşi distins Tribonian şi al celorlalţi iluştrii savanţi, am decis ca acest manual să fie împărţit în patru cărţi, cuprinzând primele elemente ale întregii ştiinţe a dreptului.

5. In quibus breviter expositum est, et quod antea obtinebat, et quod postea desuetudine inumbratum ab imperiali remedio illuminatum est.
În aceste cărţi este tratat pe scurt şi ceea ce prevala în trecut, şi ceea ce, după căderea în desuetudine, a fost scos la lumină prin reforma imperială.

6. Quas ex omnibus antiquorum institutionibus et praecipue ex commentariis Gaii nostri, tam institutionum, quam rerum cotidianarum, aliisque multis commentariis compositas, quum tres praedicti viri prudentes nobis obtulerunt, et legimus, et cognovimus, et plenissimum nostrarum constitutionum robur iis accommodavimus.
Aceste Institute, alcătuite după toate manualele anterioare, îndeosebi după comentariile juristului nostru Gaius, atât Institutele, cât şi lucrarea Reguli de aplicare zilnică, şi de asemenea după multe alte comentarii, ne-au fost prezentate de către cei trei jurisconsulţi mai sus menţionaţi, iar noi le-am citit, le-am revăzut şi le-am acordat deplină eficacitate, asemenea constituţiilor noastre.

7. Summa itaque ope et alacri studio has leges nostras accipite, et vosmetipsos sic eruditos ostendite, ut spes vos pulcherrima foveat, toto legitimo opere perfecto, posse etiam nostram rempublicam in partibus eius vobis credendis gubernare. Dat. XI. Kal. Decemb. Constantinop. D. Iustiniano PP. A. III. cons.
Prin urmare, primiţi, gata de studiu, aceste legi ale noastre, ca cel mai mare sprijin, şi arătaţi-vă voi înşivă atât de instruiţi, încât să menţineţi vie atât de frumoasa speranţă de a fi capabili, după terminarea studiilor juridice, chiar şi să participaţi la conducerea statului nostru, în funcţiile ce vă vor fi încredinţate. (Iustinian cel Mare, dată la Constantinopolis în a XI-a zi înainte de calendele lui Decembrie, sub consulatul lui Iustinian cel Mare, pentru a treia oară consul: 21 noiembrie 533)

Titlurile cuprinse în Institutele lui Iustinian
 
Liber primus – cartea 1.
I.1.1.De iustitia et iure (Despre justiţie şi drept). cf. D.1.1.10., 1.1.1.2.
I.1.2.De iure naturali, gentium et civili (Despre dreptul natural, cel al ginţilor şi cel civil). cf. Gaius.1.1-8.; D.1.1.1.3., 1.1.9., 1.1.6.1., 1.4.1.
I.1.3.De iure personarum (Despre dreptul persoanelor). cf. Gaius.1.9-10.; D.1.5.4., 1.5.5.1.
I.1.4.De ingenuis (Despre persoanele născute libere). cf. Gaius.1.11.; D.1.5.5.2-3.
I.1.5.De libertinis (Despre liberţi). cf. Gaius.1.11. sqq.; D.1.1.4.; C.7.5.1., 7.6.1.
I.1.6.Qui et quibus ex causis manumittere non possunt (Cine şi din ce cauză nu poate elibera). cf. Gaius.1.19., 1.21., 1.36-41., 1.47.; D.40.9.10.; C.6.27.5.
I.1.7.De lege Furia Caninia sublata (Despre abolirea legii Furia Caninia). cf. Gaius.1.42.; C.7.3.1.
I.1.8.De iis, qui sui, vel alieni iuris sunt (Despre cei care sunt sui iuris sau alieni iuris). cf. Gaius.1.48-53.; D.1.6.2.
I.1.9.De patria potestate (Despre puterea părintească). cf. Gaius.1.55.; D.1.6.4.
I.1.10.De nuptiis (Despre căsătorii). cf. Gaius.1.58-65.; C.5.4.25., 5.27.10.
I.1.11.De adoptionibus (Despre adopţii). cf. Gaius.1.97-107.; D.1.7.2.; C.8.48.10., 7.6.1.10.
I.1.12.Quibus modis ius potestatis solvitur (Cum încetează puterea părintească). cf. Gaius.1.124-137.; D.49.15.26., 1.7.28.; C.12.3.5., 8.49.6., 8.48.10-11.
I.1.13.De tutelis (Despre tutele). cf. Gaius.1.142-147.; D.26.1.1.
I.1.14.Qui testamento tutores dari possunt (Cine poate fi numit tutore prin testament). cf. D.26.2.14., 26.2.5-6.
I.1.15.De legitima agnatorum tutela (Despre tutela legitimă a agnaţilor). cf. Gaius.1.155-158.
I.1.16.De capitis deminutione (Despre restrângerea capacităţii juridice). cf. Gaius.1.159-164.
I.1.17.De legitima patronorum tutela (Despre tutela legitimă a patronilor). cf. Gaius.1.165.
I.1.18.De legitima parentum tutela (Despre tutela legitimă a părinţilor). cf. C.5.30.5.
I.1.19.De fiduciaria tutela (Despre tutela fiduciară).
I.1.20.De Atiliano tutore et eo, qui ex lege Iulia et Titia dabatur (Despre tutorele atilian şi despre cel numit în virtutea legilor Iulia şi Titia). cf. Gaius.1.185-187., 1.189., 1.191.; C.1.4.30.
I.1.21.De auctoritate tutorum (Despre încuviinţarea tutorilor). cf. Gaius.1.184.; D.26.8.9.3.
I.1.22.Quibus modis tutela finitur (Cum ia sfârşit tutela). cf. Gaius.1.196.; C.5.60.3.; D.26.1.14.
I.1.23.De curatoribus (Despre curatori). cf. Gaius.1.197.
I.1.24.De satisdatione tutorum vel curatorum (Despre garanţia dată de tutori sau curatori). cf. Gaius.1.199., 1.200.
I.1.25.De excusationibus tutorum et curatorum (Despre cazurile când sarcina de tutore şi curator poate fi refuzată). cf. D.27.1.18., 27.1.21., 27.1.7.; C.5.30.5., 5.62.4.
I.1.26.De suspectis tutoribus et curatoribus (Despre curatorii şi tutorii necinstiţi). cf. D.26.10.1., 26.10.3., 26.10.7.pr., 26.10.8.

Liber secundus – cartea 2.
I.2.1.De rerum divisione (Despre clasificarea lucrurilor). cf. Gaius.2.1-11., 2.66-79.; D.1.8.2-6., 18.1.73.pr., 41.1.1., 41.1.3., 41.1.5-7., 41.1.9., 22.1.28.; C.1.2.21., 7.31.1.
I.2.2.De rebus incorporalibus (Despre lucrurile incorporale). cf. Gaius.2.12-14.; D.1.8.1.1.
I.2.3.De servitutibus (Despre servituţi). cf. D.8.3.1., 8.4.1., 8.4.16.
I.2.4.De usufructu (Despre uzufruct). cf. D.7.1.1-3.; C.3.33.16.
I.2.5.De usu et habitatione (Despre uz şi abitaţie). cf. D.7.8.11.; C.3.33.13.
I.2.6.De usucapionibus et longi temporis possessionibus (Despre uzucapiune şi posesiunea îndelungată). cf. Gaius.2.42., 2.44-45., 2.49-51.; D.41.3.36-38.; C.7.31.1., 7.37.2-3.
I.2.7.De donationibus (Despre donaţii). cf. D.39.6.1.; C.8.57.4., 8.54.35-36., 8.56.10., 5.3.19-20., 7.7.1.
I.2.8.Quibus alienare licet vel non (Cui îi este permis sau nu să înstrăineze). cf. Gaius.2.62-64., 2.80-84.; C.5.13.1.15., 8.34.3., 5.37.25.
I.2.9.Per quas personas nobis acquiritur (Persoanele prin mijlocirea cărora putem dobândi). cf. Gaius.2.86-87., 2.89., 2.91-95., 2.97-100.; D.41.1.10.; C.6.61.6.
I.2.10.De testamentis ordinandis (Despre întocmirea testamentelor). cf. Gaius.2.101-106.; D.22.5.17.; C.6.23.29.
I.2.11.De militari testamento (Despre testamentul militarilor). cf. Gaius.2.109.; C.6.21.17., 2.51.8.; D.29.1.24.; C.3.28.37.
I.2.12.Quibus non est permissum facere testamentum (Cui nu îi este îngăduit să-şi facă testament). cf. C.6.22.10., 6.22.8.
I.2.13.De exheredatione liberorum (Despre dezmoştenirea copiilor). cf. Gaius.2.115., 2.123., 2.127., 2.133-137., 3.71.; D.28.3.13.; C.6.28.4., 8.48.10.
I.2.14.De heredibus instituendis (Despre instituirea de moştenitori). cf. Gaius.2.188-189.; C.6.27.5.; D.28.5.48.2., 28.5.50.2., 28.7.5.
I.2.15.De vulgari substitutione (Despre substituţia vulgară). cf. D.28.6.36.; C.6.26.1.
I.2.16.De pupillari substitutione (Despre substituţia pupilară). cf. Gaius.2.179-184.; C.6.26.9.; D.28.6.37.
I.2.17.Quibus modis testamenta infirmantur (Cum se invalidează testamentele). cf. Gaius.2.138., 2.144-147.; D.36.1.29.
I.2.18.De inofficioso testamento (Despre testamentul inoficios). cf. D.5.2.2.; C.3.28.30.
I.2.19.De heredum qualitate et differentia (Despre diferitele categorii de moştenitori). cf. Gaius.2.152-158., 2.161-163.; D.28.5.49.1., 28.1.16.pr.; C.6.30.22.
I.2.20.De legatis (Despre legate). cf. Gaius.2.191., 2.199., 2.202., 2.229-230., 2.232., 2.235., 2.238-241.; C.6.43.1-3.; D.22.3.21.; C.6.37.3.; D.30.112.1.; C.6.41.1.
I.2.21.De ademtione et translatione legatorum (Despre revocarea şi transferul legatelor).
I.2.22.De lege Falcidia (Despre legea Falcidia). cf. Gaius.2.124-127.; D.35.2.73.pr.
I.2.23.De fideicommissariis hereditatibus (Despre succesiunile fideicomisare). cf. Gaius.2.246-248., 2.250-251., 2.253-259.; C.6.42.32.
I.2.24.De singulis rebus per fideicommissum relictis (Despre lucruri individual determinate lăsate prin fideicomis). cf. Gaius.2.249., 2.260-267.; C.7.4.6.
I.2.25.De codicillis (Despre codicile). cf. D.29.7.6.pr.-1.

liber tertius – cartea 3.
I.3.1.De hereditatibus, quae ab intestato deferuntur (Despre succesiunile deferite în lipsa testamentului). cf. Gaius.3.1-2., 3.4., 3.7-8.; C.5.27.11., 8.48.10.; 6.55.12.
I.3.2.De legitima agnatorum successione (Despre succesiunea legitimă a agnaţilor). cf. Gaius.3.9-11.; C.6.58.14.
I.3.3.De senatusconsulto Tertulliano (Despre senatusconsultul Tertullian).
I.3.4.De senatusconsulto Orphitiano (Despre senatusconsultul Orfitian). cf. D.38.16.9.
I.3.5.De successione cognatorum (Despre succesiunea cognaţilor).
I.3.6.De gradibus cognationis (Despre gradele de rudenie cognatică). cf. D.38.10.1., 38.10.3.pr.
I.3.7.De successione libertorum (Despre sucesiunea liberţilor). cf. Gaius.3.39-42.; C.6.4.4.
I.3.8.De assignatione libertorum (Despre atribuirea liberţilor).
I.3.9.De bonorum possessionibus (Despre posesiunea de bunuri, succesiunea pretoriană). cf. Gaius.3.32-34.
I.3.10.De acquisitione per arrogationem (Despre succesiunea prin adrogaţie). cf. Gaius.3.82-84.
I.3.11.De eo, cui libertatis causa bona addicuntur (Despre cei cărora li se atribuie o proprietate în vederea obţinerii libertăţii). cf. D.40.5.2., 40.5.4.
I.3.12.De successionibus sublatis, quae fiebant per bonorum venditionem et ex senatusconsulto Claudiano (Despre succesiunile abrogate, care se realizau prin vânzarea bunurilor, şi despre senatusconsultul Claudian).
I.3.13.De obligationibus (Despre obligaţii). cf. Gaius.3.88-89.
I.3.14.Quibus modis re contrahitur obligatio (Cum se contractează o obligaţie reală, prin remiterea materială a lucrului). cf. Gaius.3.90-91.; D.44.7.1.1-6.
I.3.15.De verborum obligatione (Despre obligaţiile verbale). cf. Gaius.3.92.; D.44.7.1.7.
I.3.16.De duobus reis stipulandi et promittendi (Despre stipulaţiile care au doi debitori şi doi creditori). cf. D.45.2.7.
I.3.17.De stipulatione servorum (Despre stipulaţia sclavilor).
I.3.18.De divisione stipulationum (Despre clasificarea stipulaţiilor). cf. D.45.1.5.
I.3.19.De inutilibus stipulationibus (Despre stipulaţii nule). cf. Gaius.3.97., 3.102., 3.104-107.; C.8.38.14.; D.45.1.38.17., 45.1.38.20., 45.1.38.23., 45.1.87., 45.1.27., 45.1.42.
I.3.20.De fideiussoribus (Despre fidejusori). cf. Gaius.3.113., 3.115., 3.117., 3.119-122., 3.126.; D.46.1.8.pr.-1., 46.1.4.1., D.45.1.30.
I.3.21.De literarum obligatione (Despre obligaţia contractată prin înscris).
I.3.22.De consensu obligatione (Despre obligaţia contractată prin consens). cf. Gaius.3.135-137.; D.44.7.2.
I.3.23.De emtione et venditione (Despre vânzare-cumpărare). cf. Gaius.3.139-141.; C.4.21.17., 4.38.15. (D.19.2.25.pr.).
I.3.24.De locatione et conductione (Despre locaţiune). cf. Gaius.3.143-145., 3.147.; D.19.2.2., 19.5.22., 19.5.17.3.; C.4.66.1.
I.3.25.De societate (Despre contractul de societate). cf. Gaius.3.148-152.; D.17.2.65.9-10., 17.2.72.
I.3.26.De mandato (Despre mandat). cf. Gaius.3.155-157., 3.159-162.; D.17.1.2., 17.1.4., 17.1.1.3.
I.3.27.De obligationibus quasi ex contractu (Despre obligaţiile cvasicontractuale). cf. D.44.7.5.1.
I.3.28.Per quas personas nobis obligatio acquiritur (Prin mijlocirea căror persoane se pot dobândi obligaţii). cf. Gaius.3.163-165., 3.167.
I.3.29.Quibus modis obligatio tollitur (Cum se stinge o obligaţie). cf. Gaius.3.168-170., 3.172., 3.176-177., 3.179.; D.46.4.8.4., 46.4.18.; C.8.42.8.

liber quartus – cartea 4.
I.4.1.De obligationibus, quae ex delicto nascuntur (Despre obligaţiile delictuale). cf. Gaius.3.182-190., 3.195-200., 3.202-208.; D.44.7.4., 47.2.1.; C.6.2.20., 6.2.22.
I.4.2.De vi bonorum raptorum (Despre furtul comis prin violenţă). cf. Gaius.3.209.; D.47.8.2.22-23.
I.4.3.De lege Aquilia (Despre legea Aquilia). cf. Gaius.3.210-214.
I.4.4.De iniuriis (Despre injurii). cf. Gaius.3.220-225.; D.47.10.1.pr., 47.10.2., 47.10.5.pr., 47.10.5.2., 47.10.5.9., 47.10.9.2., 47.10.11.pr.-1., 47.10.15.48.
I.4.5.De obligationibus, quae quasi ex delicto nascuntur (Despre obligaţiile cvasidelictuale). cf. D.44.7.5.4-6., 50.13.6., 9.3.1.pr., 9.3.7.
I.4.6.De actionibus (Despre acţiuni). cf. Gaius.4.1-5., 4.18., 4.53., 4.55., 4.61-62.; D.44.7.51.
I.4.7.Quod cum eo, qui in aliena potestate est, negotium gestum esse dicatur (Despre acţiuni, când se pretinde că s-au încheiat acte juridice cu o persoană aflată în puterea altuia). cf. Gaius.4.69-74.
I.4.8.De noxalibus actionibus (Despre acţiunile noxale). cf. Gaius.4.75-78.
I.4.9.Si quadrupes pauperiem fecisse dicatur (Dacă se pretinde că un animal a cauzat un prejudiciu). cf. D.9.1.1.4., 9.1.1.10., 21.1.40.1., 21.1.42., 50.17.130.
I.4.10.De iis, per quos agere possumus (Despre reprezentarea în justiţie). cf. Gaius.4.82., 4.84-85.
I.4.11.De satisdationibus (Despre garanţii). cf. Gaius.4.89-90., 4.96., 4.98., 4.99-102.
I.4.12.De perpetuis et temporalibus actionibus, et quae ad heredes et in heredes transeunt (Despre acţiunile perpetue sau temporare şi ce acţiuni pot fi intentate de moştenitori sau împotriva acestora). cf. Gaius.4.110-114.
I.4.13.De exceptionibus (Despre excepţii). cf. Gaius.4.115-116., 4.118., 4.120-124.; C.2.13.7.
I.4.14.De replicationibus (Despre replici). cf. Gaius.4.126-129.
I.4.15.De interdictis (Despre interdicte). cf. Gaius.4.138-139., 4.142-144., 4.147-150., 4.153-160.
I.4.16.De poena temere litigantium (Despre sancţiunea proceselor nejustificate). cf. Gaius.4.173., 4.182.
I.4.17.De officio iudicis (Despre funcţia de judecător).
I.4.18.De publicis iudiciis (Despre procedura publică de judecată). cf. D.50.16.233.2.; C.9.17.1., 9.28.1.